Şiddetin Çocuk Hali: Akran Zorbalığı
Saldırganlığın ve şiddetin türlerinden biri olan akran zorbalığı; okul vb. kurum, kuruluşlarda en sık rastlanan, şiddetin çocuklardaki boyutunu gösteren ve ciddi ruhsal zedelenmelere yol açan bir olgudur.
Akran zorbalığı; bir veya birden fazla, öğrencinin kendinden güçsüz gördüğü bir öğrenciye amacı olan, kasıtlı, zarar verici tutum ve davranışlarda bulunmasıdır. Akran zorbalığı çeşitlerine bakıldığında en sık görülen fiziksel zorbalık ve bunu takip eden duygusal (sözel) zorbalıktır. Son yıllarda teknoloji kullanım yaşı ve gerekliliği okul çağına sirayet etmesinden dolayı siber zorbalık da oldukça artış göstermektedir.
Zorbalık türlerinden herhangi birine maruz kalan çocukların; benlik saygısı, depresyon ve kaygı düzeylerinde artış görülmektedir. Bunun yanı sıra; en az maruz kalan çocuk kadar, istismar eden çocukta ciddi ruhsal yaralanmalarla karşı karşıya kalmaktadır.
İletişim becerileri hayatın ilk birkaç yılı çocuğun ebeveynleriyle olan ilişkileriyle belirlenir. Ardından çocuk okul çağı dönemine geldiğinde akranlarıyla kurduğu iletişim ve etkileşimle faklı iletişim becerileri öğrenir ve uygulamaya başlar. Çocuğun aileden sonra kurduğu ilk önemli etkileşim alanı da okul vb. topluluğu içeren kurum ve kuruluşlardır. Her ne kadar çocuk bu dönemde akademik anlamda kendisine katkı sağlayacak öğrenmelerin içinde olsa da bir taraftan da saldırganlığı da öğrenir veya saldırganlığa maruz kalabilir. Çocuğun okul döneminde olumsuz etkileşimlerinden birisi zorbalıktır.
Zorbalık, güçlü olanın güçsüz olan sürekli ve kasıtlı biçimde uyguladığı şiddet içeren davranış anlamındadır.
Zorbalık ile ilgili yapılan ilk çalışmalar 1970’lerde Olweus’a aittir. Zorbalık tanımı (Olweus, 1993) litaratürde “Bir ya da birden çok kişinin kendilerinden daha zayıf birilerine tekrarlı bir biçimde yaptıkları olumsuz davranışlardır” tanımı sık kullanılmaktadır.
Akran istismarının Türleri
• Fiziksel İstismar: İtme, tekme atma, yumruklama, saç-kulak çekme, eşyalarını ya da parasını zorla alma, bedensel kaba şaka, silah veya bıçak ile saldırma ya da korkutma amaçlı kullanılan her tür girişim.
• Sözel İstismar: Ad takma, alay etme, aşağılama, çirkin takılmalar, tehdit etme, sözel kaba şaka, hakkında kötü şeyler yazma, incitici notlar bırakma, küfür etme gibi davranışlar.
• Sosyal Dışlama: Arkadaş ilişkilerini bozma, gruptan dışlama, ayrımcılık yapma, hakkında dedikodu yayma gibi davranışlar (Olweus, 1993).
• Siber Zorbalık: E-posta, cep telefonu ve yazılı mesaj gönderme gibi bilgi ve iletişim teknolojilerini içeren, kişisel web sitesi çökertme ve bilgilere zarar verme gibi eğilimleri gerektiren zorba davranışlar (Aktaran: Şahin ve ark. , 2010).
Akran zorbalığının etkenleri
Konuyla ilgili yapılan çalışmalarda incelenen değişkenler ve elde edilen bulgular genel olarak aşağıda maddelenmiştir.
Yaş
Akran zorbalığı yapılan bir araştırmaya göre okul öncesi dönemde yani 3-4 ve 5-6 yaşta başladığı belirtilmiştir (Akduman G.,G. ,2012). Diğer yapılan başka araştırmalara göre, genelde aynı yaş ve aynı sınıfta bulunan öğrencilerin zorba davranış sergilediği görülmüştür (Biwdell, 1997).
Bir çok araştırmanın ulaştığı ortak sonuç zorbalığın en sık görüldüğü yaş aralığının 9-15 yaş olduğu yönündedir (Carney ve Merrell, 2001).
Bir araştırmaya göre çocukların yaşları büyüdükçe zorbalık gösterme eğilimi düşüşe geçtiği görülmüştür. Çünkü yaş arttıkça sosyal beceri kazanma daha iyi seviyeye çıkmaktadır (Smith, 1999).
Cinsiyet
Lise öğrencileriyle yapılan bir araştırmada kızların sözel zorbalığa maruz kalmaları erkeklere oranla daha yüksek bulunmuştur. Bunun dışında olan zorbalık türlerine, erkeklerin kız öğrencilere göre daha fazla maruz kaldıkları görülmüştür. Aynı araştırmaya göre yine zorbalık yapanların kızlara oranla en fazla erkek öğrenciler olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Ayas ve Pişkin, 2011 ).
Sosyo-Ekonomik Durum
Türkiye’de yapılan bir araştırma bulgularına göre en az şiddete maruz kalanların üst sosyo-ekonomik düzeyde olduğu belirlenmiştir. Düşük sosyo-ekonomik düzey ile paralel olarak çocukların anne babalarının eğitim düzeylerinin de çoğunlukla düşük olduğu, anne babaların okuryazar ve ilkokul mezunu oldukları görülmektedir (Özkan ve Çifci, 2010).
Sosyal Çevre ve Yaşam Doyumu
Türkiye ‘de yapılan bir araştırmada zorbalığa karışan öğrencilerin zorbalığa karışmayan öğrencilere göre yaşamlarının arkadaş, okul, aile, çevre ve benlik alanlarından algıladıkları doyumun daha düşük olduğu bulunmuştur. Bahsedilen araştırmada zorba ve kurban öğrencilerin olumsuz sosyal davranışlara sahip olduğu belirlenmiştir (Hilooğlu ve Önder , 2010).
Aile ve Akran İlişkileri
Ergenlerle yapılan bir araştırmada zorba davranış gösteren ve maruz kalanlara bakıldığında akran ilişkilerindeki problemler, aile ilişkilerine göre daha fazla anlamlı bulunmuştur. Bu durum ergenlik dönemi özelliklerinde aile ortamından çok akran ilişkilerine önem vermelerinden kaynaklandığı düşünülebilir.
Akran ilişkileri ve zorba/kurban kategorisinde olma, daha önce de bahsedildiği gibi cinsiyete bağlı olarak değişmektedir. Akran ilişkileri yüksek olan kız öğrenciler, zorbalığa uğrayanlar olarak erkek öğrencilerden daha fazla olduğu bulunmuştur. Akran ilişkisi yüksek olan erkek öğrenciler yine kız öğrencilere göre zorba davranış gösterme eğilimleri fazla olduğu belirtilmiştir.
Yine aynı araştırmada anne ve babanın, ergenlik dönemindeki birey ile kurulan ilişki arttıkça zorba ve kurban statülerinde olma olasılığını azaltmakta olduğu bulunmuştur (Totan ve Yöndem, 2007)
Akran zorbalığı ile ilgili bir çok araştırma yapan Olweus (2005), çok daha başka sonuçlar elde etmiştir. Kurban statüsündeki erkeklerin özellikle anneleri ile iyi ilişkilere sahip olduklarını belirtmiştir.
Yapılan başka bir araştırma sonucuna göre; zorba ve kurban öğrenciler, ailelerini problem çözme, iletişim, roller, duygusal tepki verebilme, ilgi gösterme, davranış kontrolü gibi fonksiyonlar açısından olumsuz algıladıkları saptanmıştır (Önder ve Yurtal, 2008).
Yapılan çalışmalara göre her iki grupta da (zorba/kurban) çocukların ebeveynleri ile iletişimleri sınırlıdır. Çocuklar ebeveynlerine kendilerini daha az açmaktadırlar, aile ile zaman geçirme sınırlıdır (Aktaran: Güldoğan ve ark. , 2010).
Öğretmen Tutumu ve Disiplin Teknikleri
Yapılan çalışmalara göre okulda öğretmen ve yetişkin izlemesi düştükçe istismar olaylarında artış görülmektedir. Öğretmenin davranışları ve tutumlarındaki özellikler da akran istismarını kuvvetlendirecek noktada olduğu yapılan araştırmalarla belirtilmiştir. Öğretmenin “sokak dilini” kullanması, saldırganca davranması ve gücünü kötüye kullanmasının istismarı destekleyen tutumlar olduğu düşülmektedir (Aktaran: Güldoğan ve ark. , 2010).
Bu bölümde zorba ve kurbanların yukarıda belirtilen değişkenlere göre özellikleri derlenerek bir araya getirilmiştir.
Zorbaların Özellikleri
Zorbalar, sert disiplin teknikleriyle ve özellikle fiziksel cezalandırma sistemiyle yetiştirilmişlerdir (Carney ve Merrell, 2001). Saldırgan anne baba tutumlarının çocuğun ileriki yaşlarda aynı sistematiği kullanarak aileden gördüklerini aktarma eğilimde olduğu Olweus’un araştırmasında belirtilmiştir. Ayrıca aile tarafından saldırgan davranışa gösterilen esnekliğin yine saldırgan davranışları arttırdığını savunmaktadır (Olweus, 1980).
Andreou (2001) zorbaların genellikle sorun çözme becerilerinden yoksun olduklarını belirtmiştir. Nansel ve arkdaşlarna göre de (2001) akademik başarılarının düşük olduğunu söylemiştir.
Pişkin ve Ayas (2005), lise öğrencileri üzerinde yaptıkları bir araştırmada, zorbaların özsaygı düzeylerinin yüksek olduğunu ve daha dışadönük çocuklar olduklarını, utangaçlık düzeylerinin ise daha düşük olduğunu bulmuşlardır. Başka bir araştırmada zorbalar düşük benlik algıları olan ve sosyal açıdan doyumu yeterli algılamayan, genel anlamda yaşam doyumları düşük çocuklardır (Hilooğlu ve ark., 2010).
Akran ilişkilerinde problem yaşayan çocuklar daha fazla zorba davranış göstermektedirler (Totan ve Yöndem, 2007). Carney ve Merrell (2001) zorbaların kendine güvenlerindeki yetersizliği bu yolla telafi etmeye çalıştıklarını söylemiştir.
Zorbaların okul iklimi , öğretmen tutumu ile ilgilide olumsuz uyaranlara maruz kalan kişiler olduğu yapılan araştırmalar da bulunmuştur (Aktaran: Güldoğan ve ark. , 2010).
Zorbalar ayrıca düşük benlik algıları olan ve sosyal açıdan doyumu yeterli algılamayan, genel anlamda yaşam doyumları düşük çocuklardır (Hilooğlu ve ark., 2010).
Kurbanların Özellikleri
Kurbanlar genellikle zayıf , güçsüz fiziksel özelliğe sahip ve benlik saygıları düşük olan çocuklardır. Ayrıca kurban(mağdur) öğrencilerin diğer öğrencilerden daha kaygılı ve güvensiz olmaları da temel özelliklerden biridir. Genellikle temkinli, hassas ve sessizdirler. Zayıf iletişim ve sorun çözme becerilerine sahip olmaları da kurbanların ortak özellikleri arasında yer almaktadır. (Olweus 1993).
Yapılan başka araştırmalarda olumsuz sosyal davranış gösteren çocukların kurban olarak seçildikleri de belirtilmektedir (Hilooğlu ve ark. , 2010).
Şiddete maruz kalanlar düşük sosyo –ekonomik düzeyden gelen çocuklardır, anne-baba okur yazar oranı oldukça düşük olduğu belirtilmiştir (Özkan ve Gökçearslan, 2010).
Totan ve Yöndem (2007), akran ilişkileri yüksek olan kız öğrencilerin daha fazla kurban olarak seçildiklerini bulmuştur. Olweus (2005) yaptığı araştırmada erkek çocukların anneleri ile iyi ilişkide olduklarını belirtmektedir.
Akran İstismarını Önleme
Akran istismarın önlenmesi çok boyutlu bir konudur. Burada farklı görgül çalışmalar sonucunda elde edilen önerilere aile ve okul boyutları kapsamına yer verilecektir.
Akran İstismarını Önleme: Aile Boyutu
• Sert, baskıcı ve sürekli davranışların sınırlandırılması
• Sağlıklı ve şiddet içermeyen davranışların öğretilmesi
• Şiddet içermeyen etkili uygulamalar ve anlayış (disiplinli ve çocuğu düzeltici yaklaşım)
• Çocuğun arkadaşları ile ilişkilerin arttırılması
• Çocuğun izlenmesi
• Çocuklarından uygun beklentiler içine girilmesi
• Çocuklarının sorunlarıyla daha yakından ilgilenilmelisi
• Çocuklarını başkalarına yardım etmeye cesaretlendirme ve yardım ettiğinde ve olayı şiddet içermeden hallettiğinde bu davranışının ödüllendirilmesi
• Çocuklarda özgüvenin geliştirilmesi
• Çocuğun yeteneklerini tanımasının ve geliştirmesinin sağlanması
• Gelişim özellikleri dikkate alınarak gelişim görevlerini yerine getirmeleri için uygun ortam ve fırsatlar sağlanmalıdır
• Gerektiğinde profesyonellerden yardım alınması
• Yaşam becerilerini arttırmak için öğrencilere fırsatlar sunulması
• Okul idaresi ve öğretmenlerle işbirliği yapılması
Akran İstismarını Önleme: Okul Boyutu
• Okullarda yetişkin başına düşen öğrenci sayısı azaltılması
• Okul politikasına ilişkin düzenlemeler
• İstismarı tanıma/sınırlarını çizme
• Öğretmenlerin davranış/tutumlarına ilişkin değişiklik sağlanması
• Disiplin anlayışının düzenlenmesi
• Öğretmen öğrenci arasında iletişim kanalları açık olmasının sağlanması
• Öğrencilerin okulu sevmelerinin sağlanması
• Aile ile ilişkilerin geliştirilmesi
Öğrencilerin desteklenmesine yönelik düzenlemeler
• Mağduriyet durumunda konuşabileceği yetişkinin olması
• Öğrencilere sıcak ve ilgili davranılması
• Okula yeni gelen çocukların oryantasyonun sağlanması
• Arkan istismarı hakkında bilgilendirme/mesaj verme
• Uyum sorunu yaşayan çocukların okula uyumuna destek verilmesi
• Öğrencilerin desteklenmesine yönelik düzenlemeler
• Sınıf ve okul içi kaynaşmanın sağlanması
• Çocukların özel yeteneklerini geliştirmelerine imkan sağlanması
• Farklılıklara saygının kavratılması
• Çatışma yerlerinin belirlenmesine ilişkin düzenlemeler
• Geçmiş olayların değerlendirilmesi
• Randomize kontrollerin yapılması
• Öğrencilerin görüşünün alınması
• Öğrencilerden okulun tehlikeli gördükleri bölgeleri işaretlemelerinin istenmesi
• Gerçekleşen her olayın kaydının tutulması
• Çatışma durumuna ilişkin yapılması gerekenler
• Yaşanan istismar olaylarının sütünün kapatılmaması, değerlendirilmesi ve cezalandırılması
• İstismar olayı karşısında sıkı kuralların uygulanması
• Saldırganın cezalandırılmasında fiziksel ve psikolojik şiddet içermeyen bir yöntemler kullanılması
Akran İstismarını Önleme: Mağdura Yaklaşım
• Çocuğa bunun kendisinin bir suçu olmadığı anlatılmalıdır.
• Bunun durdurulabileceği anlatılmalıdır.
• Böyle bir olaya maruz kalmanın hayatının sonu olmadığı, bunun tüm hayatın olumlu yanlarını yok etmemesi gerektiği anlatılmalıdır.
• Kendisine yardım etmek isteyen ve yardım edebilecek insanların olduğu söylenmelidir.
• Çocuklara bunun ömürleri boyunca sürmeyeceği belirtilmelidir.
• Alay konusu olan farklı yanları varsa (kekemelik, farklı bir etnik köken vs.) bunun bir eksiklik olmadığı anlatılmalı ve bununla barışması sağlanmalıdır.
Akran zorbalığı; bir veya birden fazla, öğrencinin kendinden güçsüz gördüğü bir öğrenciye amacı olan, kasıtlı, zarar verici tutum ve davranışlarda bulunmasıdır. Akran zorbalığı çeşitlerine bakıldığında en sık görülen fiziksel zorbalık ve bunu takip eden duygusal (sözel) zorbalıktır. Son yıllarda teknoloji kullanım yaşı ve gerekliliği okul çağına sirayet etmesinden dolayı siber zorbalık da oldukça artış göstermektedir.
Zorbalık türlerinden herhangi birine maruz kalan çocukların; benlik saygısı, depresyon ve kaygı düzeylerinde artış görülmektedir. Bunun yanı sıra; en az maruz kalan çocuk kadar, istismar eden çocukta ciddi ruhsal yaralanmalarla karşı karşıya kalmaktadır.
İletişim becerileri hayatın ilk birkaç yılı çocuğun ebeveynleriyle olan ilişkileriyle belirlenir. Ardından çocuk okul çağı dönemine geldiğinde akranlarıyla kurduğu iletişim ve etkileşimle faklı iletişim becerileri öğrenir ve uygulamaya başlar. Çocuğun aileden sonra kurduğu ilk önemli etkileşim alanı da okul vb. topluluğu içeren kurum ve kuruluşlardır. Her ne kadar çocuk bu dönemde akademik anlamda kendisine katkı sağlayacak öğrenmelerin içinde olsa da bir taraftan da saldırganlığı da öğrenir veya saldırganlığa maruz kalabilir. Çocuğun okul döneminde olumsuz etkileşimlerinden birisi zorbalıktır.
Zorbalık, güçlü olanın güçsüz olan sürekli ve kasıtlı biçimde uyguladığı şiddet içeren davranış anlamındadır.
Zorbalık ile ilgili yapılan ilk çalışmalar 1970’lerde Olweus’a aittir. Zorbalık tanımı (Olweus, 1993) litaratürde “Bir ya da birden çok kişinin kendilerinden daha zayıf birilerine tekrarlı bir biçimde yaptıkları olumsuz davranışlardır” tanımı sık kullanılmaktadır.
Akran istismarının Türleri
• Fiziksel İstismar: İtme, tekme atma, yumruklama, saç-kulak çekme, eşyalarını ya da parasını zorla alma, bedensel kaba şaka, silah veya bıçak ile saldırma ya da korkutma amaçlı kullanılan her tür girişim.
• Sözel İstismar: Ad takma, alay etme, aşağılama, çirkin takılmalar, tehdit etme, sözel kaba şaka, hakkında kötü şeyler yazma, incitici notlar bırakma, küfür etme gibi davranışlar.
• Sosyal Dışlama: Arkadaş ilişkilerini bozma, gruptan dışlama, ayrımcılık yapma, hakkında dedikodu yayma gibi davranışlar (Olweus, 1993).
• Siber Zorbalık: E-posta, cep telefonu ve yazılı mesaj gönderme gibi bilgi ve iletişim teknolojilerini içeren, kişisel web sitesi çökertme ve bilgilere zarar verme gibi eğilimleri gerektiren zorba davranışlar (Aktaran: Şahin ve ark. , 2010).
Akran zorbalığının etkenleri
Konuyla ilgili yapılan çalışmalarda incelenen değişkenler ve elde edilen bulgular genel olarak aşağıda maddelenmiştir.
Yaş
Akran zorbalığı yapılan bir araştırmaya göre okul öncesi dönemde yani 3-4 ve 5-6 yaşta başladığı belirtilmiştir (Akduman G.,G. ,2012). Diğer yapılan başka araştırmalara göre, genelde aynı yaş ve aynı sınıfta bulunan öğrencilerin zorba davranış sergilediği görülmüştür (Biwdell, 1997).
Bir çok araştırmanın ulaştığı ortak sonuç zorbalığın en sık görüldüğü yaş aralığının 9-15 yaş olduğu yönündedir (Carney ve Merrell, 2001).
Bir araştırmaya göre çocukların yaşları büyüdükçe zorbalık gösterme eğilimi düşüşe geçtiği görülmüştür. Çünkü yaş arttıkça sosyal beceri kazanma daha iyi seviyeye çıkmaktadır (Smith, 1999).
Cinsiyet
Lise öğrencileriyle yapılan bir araştırmada kızların sözel zorbalığa maruz kalmaları erkeklere oranla daha yüksek bulunmuştur. Bunun dışında olan zorbalık türlerine, erkeklerin kız öğrencilere göre daha fazla maruz kaldıkları görülmüştür. Aynı araştırmaya göre yine zorbalık yapanların kızlara oranla en fazla erkek öğrenciler olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Ayas ve Pişkin, 2011 ).
Sosyo-Ekonomik Durum
Türkiye’de yapılan bir araştırma bulgularına göre en az şiddete maruz kalanların üst sosyo-ekonomik düzeyde olduğu belirlenmiştir. Düşük sosyo-ekonomik düzey ile paralel olarak çocukların anne babalarının eğitim düzeylerinin de çoğunlukla düşük olduğu, anne babaların okuryazar ve ilkokul mezunu oldukları görülmektedir (Özkan ve Çifci, 2010).
Sosyal Çevre ve Yaşam Doyumu
Türkiye ‘de yapılan bir araştırmada zorbalığa karışan öğrencilerin zorbalığa karışmayan öğrencilere göre yaşamlarının arkadaş, okul, aile, çevre ve benlik alanlarından algıladıkları doyumun daha düşük olduğu bulunmuştur. Bahsedilen araştırmada zorba ve kurban öğrencilerin olumsuz sosyal davranışlara sahip olduğu belirlenmiştir (Hilooğlu ve Önder , 2010).
Aile ve Akran İlişkileri
Ergenlerle yapılan bir araştırmada zorba davranış gösteren ve maruz kalanlara bakıldığında akran ilişkilerindeki problemler, aile ilişkilerine göre daha fazla anlamlı bulunmuştur. Bu durum ergenlik dönemi özelliklerinde aile ortamından çok akran ilişkilerine önem vermelerinden kaynaklandığı düşünülebilir.
Akran ilişkileri ve zorba/kurban kategorisinde olma, daha önce de bahsedildiği gibi cinsiyete bağlı olarak değişmektedir. Akran ilişkileri yüksek olan kız öğrenciler, zorbalığa uğrayanlar olarak erkek öğrencilerden daha fazla olduğu bulunmuştur. Akran ilişkisi yüksek olan erkek öğrenciler yine kız öğrencilere göre zorba davranış gösterme eğilimleri fazla olduğu belirtilmiştir.
Yine aynı araştırmada anne ve babanın, ergenlik dönemindeki birey ile kurulan ilişki arttıkça zorba ve kurban statülerinde olma olasılığını azaltmakta olduğu bulunmuştur (Totan ve Yöndem, 2007)
Akran zorbalığı ile ilgili bir çok araştırma yapan Olweus (2005), çok daha başka sonuçlar elde etmiştir. Kurban statüsündeki erkeklerin özellikle anneleri ile iyi ilişkilere sahip olduklarını belirtmiştir.
Yapılan başka bir araştırma sonucuna göre; zorba ve kurban öğrenciler, ailelerini problem çözme, iletişim, roller, duygusal tepki verebilme, ilgi gösterme, davranış kontrolü gibi fonksiyonlar açısından olumsuz algıladıkları saptanmıştır (Önder ve Yurtal, 2008).
Yapılan çalışmalara göre her iki grupta da (zorba/kurban) çocukların ebeveynleri ile iletişimleri sınırlıdır. Çocuklar ebeveynlerine kendilerini daha az açmaktadırlar, aile ile zaman geçirme sınırlıdır (Aktaran: Güldoğan ve ark. , 2010).
Öğretmen Tutumu ve Disiplin Teknikleri
Yapılan çalışmalara göre okulda öğretmen ve yetişkin izlemesi düştükçe istismar olaylarında artış görülmektedir. Öğretmenin davranışları ve tutumlarındaki özellikler da akran istismarını kuvvetlendirecek noktada olduğu yapılan araştırmalarla belirtilmiştir. Öğretmenin “sokak dilini” kullanması, saldırganca davranması ve gücünü kötüye kullanmasının istismarı destekleyen tutumlar olduğu düşülmektedir (Aktaran: Güldoğan ve ark. , 2010).
Bu bölümde zorba ve kurbanların yukarıda belirtilen değişkenlere göre özellikleri derlenerek bir araya getirilmiştir.
Zorbaların Özellikleri
Zorbalar, sert disiplin teknikleriyle ve özellikle fiziksel cezalandırma sistemiyle yetiştirilmişlerdir (Carney ve Merrell, 2001). Saldırgan anne baba tutumlarının çocuğun ileriki yaşlarda aynı sistematiği kullanarak aileden gördüklerini aktarma eğilimde olduğu Olweus’un araştırmasında belirtilmiştir. Ayrıca aile tarafından saldırgan davranışa gösterilen esnekliğin yine saldırgan davranışları arttırdığını savunmaktadır (Olweus, 1980).
Andreou (2001) zorbaların genellikle sorun çözme becerilerinden yoksun olduklarını belirtmiştir. Nansel ve arkdaşlarna göre de (2001) akademik başarılarının düşük olduğunu söylemiştir.
Pişkin ve Ayas (2005), lise öğrencileri üzerinde yaptıkları bir araştırmada, zorbaların özsaygı düzeylerinin yüksek olduğunu ve daha dışadönük çocuklar olduklarını, utangaçlık düzeylerinin ise daha düşük olduğunu bulmuşlardır. Başka bir araştırmada zorbalar düşük benlik algıları olan ve sosyal açıdan doyumu yeterli algılamayan, genel anlamda yaşam doyumları düşük çocuklardır (Hilooğlu ve ark., 2010).
Akran ilişkilerinde problem yaşayan çocuklar daha fazla zorba davranış göstermektedirler (Totan ve Yöndem, 2007). Carney ve Merrell (2001) zorbaların kendine güvenlerindeki yetersizliği bu yolla telafi etmeye çalıştıklarını söylemiştir.
Zorbaların okul iklimi , öğretmen tutumu ile ilgilide olumsuz uyaranlara maruz kalan kişiler olduğu yapılan araştırmalar da bulunmuştur (Aktaran: Güldoğan ve ark. , 2010).
Zorbalar ayrıca düşük benlik algıları olan ve sosyal açıdan doyumu yeterli algılamayan, genel anlamda yaşam doyumları düşük çocuklardır (Hilooğlu ve ark., 2010).
Kurbanların Özellikleri
Kurbanlar genellikle zayıf , güçsüz fiziksel özelliğe sahip ve benlik saygıları düşük olan çocuklardır. Ayrıca kurban(mağdur) öğrencilerin diğer öğrencilerden daha kaygılı ve güvensiz olmaları da temel özelliklerden biridir. Genellikle temkinli, hassas ve sessizdirler. Zayıf iletişim ve sorun çözme becerilerine sahip olmaları da kurbanların ortak özellikleri arasında yer almaktadır. (Olweus 1993).
Yapılan başka araştırmalarda olumsuz sosyal davranış gösteren çocukların kurban olarak seçildikleri de belirtilmektedir (Hilooğlu ve ark. , 2010).
Şiddete maruz kalanlar düşük sosyo –ekonomik düzeyden gelen çocuklardır, anne-baba okur yazar oranı oldukça düşük olduğu belirtilmiştir (Özkan ve Gökçearslan, 2010).
Totan ve Yöndem (2007), akran ilişkileri yüksek olan kız öğrencilerin daha fazla kurban olarak seçildiklerini bulmuştur. Olweus (2005) yaptığı araştırmada erkek çocukların anneleri ile iyi ilişkide olduklarını belirtmektedir.
Akran İstismarını Önleme
Akran istismarın önlenmesi çok boyutlu bir konudur. Burada farklı görgül çalışmalar sonucunda elde edilen önerilere aile ve okul boyutları kapsamına yer verilecektir.
Akran İstismarını Önleme: Aile Boyutu
• Sert, baskıcı ve sürekli davranışların sınırlandırılması
• Sağlıklı ve şiddet içermeyen davranışların öğretilmesi
• Şiddet içermeyen etkili uygulamalar ve anlayış (disiplinli ve çocuğu düzeltici yaklaşım)
• Çocuğun arkadaşları ile ilişkilerin arttırılması
• Çocuğun izlenmesi
• Çocuklarından uygun beklentiler içine girilmesi
• Çocuklarının sorunlarıyla daha yakından ilgilenilmelisi
• Çocuklarını başkalarına yardım etmeye cesaretlendirme ve yardım ettiğinde ve olayı şiddet içermeden hallettiğinde bu davranışının ödüllendirilmesi
• Çocuklarda özgüvenin geliştirilmesi
• Çocuğun yeteneklerini tanımasının ve geliştirmesinin sağlanması
• Gelişim özellikleri dikkate alınarak gelişim görevlerini yerine getirmeleri için uygun ortam ve fırsatlar sağlanmalıdır
• Gerektiğinde profesyonellerden yardım alınması
• Yaşam becerilerini arttırmak için öğrencilere fırsatlar sunulması
• Okul idaresi ve öğretmenlerle işbirliği yapılması
Akran İstismarını Önleme: Okul Boyutu
• Okullarda yetişkin başına düşen öğrenci sayısı azaltılması
• Okul politikasına ilişkin düzenlemeler
• İstismarı tanıma/sınırlarını çizme
• Öğretmenlerin davranış/tutumlarına ilişkin değişiklik sağlanması
• Disiplin anlayışının düzenlenmesi
• Öğretmen öğrenci arasında iletişim kanalları açık olmasının sağlanması
• Öğrencilerin okulu sevmelerinin sağlanması
• Aile ile ilişkilerin geliştirilmesi
Öğrencilerin desteklenmesine yönelik düzenlemeler
• Mağduriyet durumunda konuşabileceği yetişkinin olması
• Öğrencilere sıcak ve ilgili davranılması
• Okula yeni gelen çocukların oryantasyonun sağlanması
• Arkan istismarı hakkında bilgilendirme/mesaj verme
• Uyum sorunu yaşayan çocukların okula uyumuna destek verilmesi
• Öğrencilerin desteklenmesine yönelik düzenlemeler
• Sınıf ve okul içi kaynaşmanın sağlanması
• Çocukların özel yeteneklerini geliştirmelerine imkan sağlanması
• Farklılıklara saygının kavratılması
• Çatışma yerlerinin belirlenmesine ilişkin düzenlemeler
• Geçmiş olayların değerlendirilmesi
• Randomize kontrollerin yapılması
• Öğrencilerin görüşünün alınması
• Öğrencilerden okulun tehlikeli gördükleri bölgeleri işaretlemelerinin istenmesi
• Gerçekleşen her olayın kaydının tutulması
• Çatışma durumuna ilişkin yapılması gerekenler
• Yaşanan istismar olaylarının sütünün kapatılmaması, değerlendirilmesi ve cezalandırılması
• İstismar olayı karşısında sıkı kuralların uygulanması
• Saldırganın cezalandırılmasında fiziksel ve psikolojik şiddet içermeyen bir yöntemler kullanılması
Akran İstismarını Önleme: Mağdura Yaklaşım
• Çocuğa bunun kendisinin bir suçu olmadığı anlatılmalıdır.
• Bunun durdurulabileceği anlatılmalıdır.
• Böyle bir olaya maruz kalmanın hayatının sonu olmadığı, bunun tüm hayatın olumlu yanlarını yok etmemesi gerektiği anlatılmalıdır.
• Kendisine yardım etmek isteyen ve yardım edebilecek insanların olduğu söylenmelidir.
• Çocuklara bunun ömürleri boyunca sürmeyeceği belirtilmelidir.
• Alay konusu olan farklı yanları varsa (kekemelik, farklı bir etnik köken vs.) bunun bir eksiklik olmadığı anlatılmalı ve bununla barışması sağlanmalıdır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Şiddetin Çocuk Hali: Akran Zorbalığı" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Gülşah PINAROĞLU'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Gülşah PINAROĞLU'nun izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
3 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
akran zorbalığı, akran istismarı, okulda zorbalık, ailede zorbalık, zorbalık, çocuk şiddeti, çocukta zorbalık, çocuklarda zorbalık, okullarda zorbalık, akran zorbalığı nedir
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
