Sosyal gelişim sürecinde çocukların oyunla olan serüvenini bir takım başlıklar altında gösterelim.
Oyunla Meşgul Olmama: Bu dönem tabi ki de yeni doğan dönemi ve en uzun 1 yaşa kadar olan dönemi kapsar. Çocuk için önemli olan çevresini, annesini tanıma ve geldiği gezegene alışması için ilk gözlemlerini yaptığı dönemdir. 0-1 yaş arasındaki bu bebekler oyundan çok daha önemli hayati bakımla ve vücudunu dengede tutmakla meşguldur. Zaten dünyaya verdiği tepkiler de genellikle ilk 4 veya 6 aya kadar istemsizdir yani refleksdir.
Oyunu İzleme: size çok eğlendiğim bir bilgi veriyorum. Çocuklar bebeklik ve erken çocukluk döneminde yetişkinlerin uğraştığı işlerin her birini oyun sanar. Yani mesela annem yemek yapmaca oynuyor, babam kitap okumaca oynuyor, kardeşim ödev yapmaca oynuyor gibi annesini bebeğine bakım verdiğinde bebek; bebeğin karnı nasıl doyurulur bunu izler. Çevresinde babasının abdest almasını, annesinin namaz kılmasını, kaşık ve çatal nasıl kullanılır, kalem nasıl tutulur, kitap yaprakları tane tane nasıl çevrilir bunların her biriniz izler ve oyun ile iş arasındaki farkı ayırt edemez.
Annesinin ve babasının bebeğin parmaklarını severek sayması, onu gıdıklaması, öpmesi, ağızlarını kocaman açarak dikkat çekici ve komik bir tarzda çocuğu güldürmek için olan konuşmaları sanki onu oyuna davet eden bir çağrı gibidir. Çocuk oyun oynamayı bakım vereninden, genellikle annesinden öğrenir.
Ama 21. yy da ki birçok bebek daha iki yaşına gelmeden tableti ile ya da cep telefonu ile bir çok çocuk vidyosu seyredip sulu boya, kuru boya vs ile resim nasıl yapılır, oyun hamuru ile nasıl oynanır, doktorculuk, evcilik, tamircilik nasıl oynanır, futbol, basketbol nasıl oynanır, makasla bir şeyler nasıl kesilir, renkler nasıl sınıflandırılır vs izleyerek öğreniyor.
Yalnız Oyun: İnsanoğlu gördüğü bir şeyi yaşamadıkça tatmin olmaz. Annesinin kendisine yemek yedirdiğini izleyen 2yaşında ki bebek, ilk olarak kendisinden daha küçük olan oyuncak bebeğine mama yedirmiş gibi yaparak oyun sahasına çıkmış olur. Kendisi ile oynanan oyunları oyuncak bebeğine oynatır. Gittiği yere oyuncak bebeğini götürür. Parkta kaydıraktan kayarken bebeğini de kaydırır. Aslında yalnız oyunda kendisine kendisinin seçtiği ve tepkilerini kendisinin yönettiği bir cansız bebekten bahsediyorum.
Yalnız oyun bir oyuncakla tek başına meşgul olmakla da ilişkilendirilir. Arabasını sürer. Basit legoları ile oynar. Sahip olduğu oyuncaklarla bir bir oynar işte bu dönem yalnız oyun dönemidir.
Paralel Oyun: Dil ve iletişim becerileri geliştikçe çocuğun oyun gelişimide farklı bir boyut kazanmış olur. Çocuk bu dönemde henüz kendini aile içesinde sözel olarak ifade edemez. Çocuk bu oyunda aile bireyleri herhangi bir iş ile meşgul iken onların yaptıklarını taklit eder. Annesi mutfakta yemek yaparken mutfaktaki dolabı karıştırır. Oturup annesinin izin verdiği plastik kaplar dolabını açar ve oynar, kaşıklarla çatallarla oynar. Anne babası namaz kılarken minik seccadesini serer ve onların yaptığı davranışı aynen yapar. Onlara karışmaz ama onlarla aynı işi yapmaya kendini verir.
Dil becerisi gelişmiş olan çocuklar henüz iletişim becerileri gelişmediği için parkta oyun oynayan arkadaşına birlikte oyun oynayalım mı diyemez ama arkadaşının oyununu aynen taklit eder.
Birlikte Oyun: Birlikte oyun okul öncesi dönemde 4 yaşında gelişir. Birlikte yakalamaca oynama, saklambaç oynama, yağ satarım bal satarım oynama, kurt baba oynama, birlikte araba sürmece oynama, ayrı ayrı kağıtlara birlikte resim yapma, birlikte evcilik, doktorculuk, öğretmencilik oynama.
Bu dönemde çocuk kardeşiyle ve sevdikleriyle birlikte oynama isteğini dile getirir. İnsanlarla iletişimi başlatır, devam ettirir ve sonlandırır. Birlikte oyun oynarken duygularını, heyecanını paylaşır, yardım eder, yardım ister. Çocuğunuz aile içinde sofra kurma, sofrayı kaldırma, birlikte kurabiye yapma, birlikte yemek yeme, birlikte yapılan her şey içinde kendini ifade etme varsa ve eğlenceli ise çocuğun gözünde bir oyundur.
İşbirlikçi Oyun: okul öncesi dönemde 5 yaşından başlar, hayat boyu devam eder. İş birliği ve görev dağılımı ile bir amaç doğrultusunda hareket etmektir. Legolarla bir kule inşa etmek, kurabiye yapımında yuvarlama işlemini kardeşi, yumurta sürme işlemini diğer çocuk fırına verme işlemini ise anne yapacaktır. Aslında bu oyun türünde yapılması gereken işi tek başına yapmak isteyerek kendini ispatlamak isteyen çocuğu sakinleştirmek için, görevleri paylaştırarak onu yatıştırabiliriz. Çocuklar kendi aralarındaki anlaşmazlıkları önlemek içinde işbirlikçi oyuna başvururlar, hatta zamanla bu oyun türünde de çok fazla eğlendiklerini hissederler. Dolayısıyla samimi arkadaşlık dönemi de başlamış olur.
Oyun türü ne olursa olsun çocuklarımız bizim yaptığımız işleri anlamayı ve başarmayı bizlerle vakit geçirmeyi ister ve tercih eder. Onların mümkün oldukça bize yardım etme isteğini geri çevirmemeliyiz ve onlara da işlerinde yardım etmeliyiz. Çocuklarımızın penceresinden kendi hayatımıza baktığımızda aslında işe giderken, dosyaları incelerken bilgisayarda yazı yazarken, sarma sararken, namaz kılarken, kitap okurken, ders çalışırken bizler yetişkinler olarak kendi oyunumuzu oynuyoruz. Onları günlük yaşama dahil edelim. Oyun oynarken hayatı daha erken deneyimleyip hayata atıldıklarında daha çok hata yapmalarını önleyebiliriz.
Çocuk Gelişim Uzmanı Fatma Özgen